Vắc xin và miễn dịch-Covid 19

Vắc xin và miễn dịch

Vi sinh vật (vi khuẩn, vi rút, nấm, ký sinh trùng…) hiện diện khắp nơi trong môi trường bên ngoài và bên trong  cơ  thể  chúng  ta.  Một  phần không  nhỏ  trong  số  đó  khi  xâm nhập  vào  cơ  thể  sẽ  gây  bệnh  từ nhẹ đến nặng. Cơ thể sẽ huy động hệ thống phòng vệ nhiều lớp để chống lại tác nhân xâm nhập và tạo nên miễn dịch chống bệnh. Nếu may mắn vượt qua được lần xâm nhập đầu tiên của tác nhân gây bệnh, trong đa phần các trường hợp, cơ thể sẽ tạo nên miễn dịch để chống lại lần xâm nhập sau  đó  của  cùng  tác  nhân.

Quá trình  này  gọi  là  đáp  ứng  miễn dịch tự nhiên của cơ thể. Điều không may là trong lần nhiễm đầu tiên đó, rất nhiều người đã không qua khỏi hoặc một số khác may mắn qua khỏi thì cũng để lại di chứng nặng  nề do bệnh, do điều trị, do biến chứng. Vậy thì làm cách nào để cơ thể có khả năng tạo nên một đáp ứng miễn dịch có lợi mà không phải trải qua cơn bệnh có khả năng gây chết người đó?

Câu trả lời là vắc xin!

Vắc xin và miễn dịch

Vắc xin là gì?

Vắc xin là chế phẩm sinh học chứa các thành phần (kháng nguyên) của tác nhân gây bệnh đã được bất hoạt, làm suy yếu hoặc chỉ là một thành phần nào đó của tác nhân gây bệnh được đưa  vào  cơ  thể  theo  cách  có kiểm  soát.  Các  vắc  xin  này  chỉ chứa  những  cấu  trúc  đặc  hiệu gọi  là  kháng  nguyên  và  cơ  thể có  thể  nhận  biết  được  kháng nguyên này. Khi nhận biết kháng nguyên, cơ thể sẽ kích hoạt đáp ứng miễn dịch cần thiết tương tự như khi cơ thể thực sự  nhiễm bệnh  mặc  dù  không có bệnh.

Như  vậy, cơ thể không bị nguy hiểm do tác nhân gây bệnh thực thụ  mà  vẫn tạo ra được sự bảo vệ cần thiết.

Nhìn lại lịch sử của bại liệt, đậu mùa, vi khuẩn gây viêm màng não mủ ở trẻ  em, viêm gan siêu vi và rất nhiều bệnh khác, chúng ta có thể thấy được vì sao vắc xin lại được kỳ vọng đến như vậy. Và vai trò của vắc xin trong đại dịch COVID-19 cũng không là ngoại lệ.

Có bốn phương thức phát triển vắc xin nói chung và vắc xin phòng COVID-19 nói riêng 

Vắc xin vi rút toàn phần

Nhóm này gồm vắc xin  bất hoạt và vắc xin sống giảm độc lực. Vắc xin bất hoạt sử dụng tác nhân gây bệnh nhưng vật chất di truyền đã bị phá hủy nên không thể nhân lên  được. Vắc  xin sống giảm độc lực được chế tạo từ vi rút sống, còn có khả năng nhân lên nhưng không còn khả năng gây bệnh.

Vắc xin sống giảm độc lực dù  đã được  điều  chế  qua  các  quy  trình kỹ thuật tiên tiến và được kiểm soát khắt khe nhưng vẫn không thể loại trừ hoàn toàn khả năng gây bệnh ở những người suy giảm miễn dịch. Mặc khác, điều kiện bảo quản lạnh của vắc xin này rất nghiêm ngặt nên có thể không phù hợp với các nước có nền y tế chậm phát triển.

Vắc xin từ mã di truyền

Nhóm vắc xin sử dụng mã di truyền – một phần RNA hoặc DNA – có mục đích là đưa vào tế bào người nhận một đoạn mã di truyền được chọn lọc theo chủ đích của nhà sản xuất vắc Đối với COVID-19 thì đoạn mã di truyền này thường là đoạn mã hóa cho việc sản xuất các protein gai (spike protein) trên bề mặt vi rút SARS-CoV-2. Tế bào của người sẽ nhận đoạn mã thông tin và sản xuất ra các protein gai này.

Đây chính là các kháng nguyên của vi rút (chứ không phải toàn bộ vi rút). Hệ miễn dịch của cơ thể sẽ nhận biết  các  kháng  nguyên  và  sẽ  tạo nên đáp  ứng  miễn dịch chống vi rút gây bệnh COVID-19. Vì kháng nguyên  được  sản  xuất  bên  trong tế  bào của cơ thể người với  một lượng lớn nên đáp ứng miễn dịch sẽ mạnh.

Một bất lợi lớn nhất là vắc xin nhóm này phải được giữ ở nhiệt độ siêu lạnh, tức -700C hoặc thấp  hơn.  Không  phải  quốc  gia nào cũng có thể có được một hệ thống dây chuyền siêu lạnh như vậy được, nhất là các nước có thu nhập thấp và trung bình.

Vắc xin tiểu đơn vị

Vắc xin tiểu  đơn  vị  sử  dụng  một phần nhỏ của tác nhân gây bệnh hoặc là các phân đoạn của protein để  kích  hoạt  đáp  ứng  miễn  dịch (Hình  6).  Sử  dụng  một  phần  của vi  rút  sẽ  giảm  thiểu  nguy  cơ  gây bệnh  nhưng  cũng  có  thể  tạo  nên đáp ứng miễn dịch yếu hơn. Chính vì vậy, loại vắc xin này thường sẽ phải  dùng  thêm  các  tá  dược  là chất giúp làm tăng tác dụng sinh miễn dịch của vắc xin. Một ví dụ về vắcxin tiểu đơn vị quen thuộc được sử dụng rộng rãi ở Việt Nam là vắc xin ngừa viêm gan siêu vi B.

Vắc xin từ vector của vi rút

Vector (Véc tơ) là một vi rút hoặc một loại vi khuẩn không gây bệnh có thể mang một đoạn gene của tác nhân gây bệnh để đưa vào tế bào người. Hiểu nôm na, vector là một phương tiện vận chuyển vật chất di truyền của tác nhân gây bệnh để đưa vào tế bào người. Các vector này là những vi rút hoặc vi khuẩn không gây hại với người. Khi vào tế bào người, các vector này sẽ nhường lại vật chất di truyền đã được  chọn  lọc  có  chủ  đích  cho tế bào và tế bào sẽ sử dụng mã di truyền này để sản xuất kháng nguyên.

 Kháng  nguyên  này  sẽ được  cơ  thể  nhận  diện  và  tạo nên đáp ứng miễn dịch chống vi rút gây bệnh. Như vậy, vắc xin sử dụng vector vi rút này cũng  có  những  ưu  điểm  tương tự  như  vắc  xin  từ  mã  di  truyền đã trình bày ở trên, nghĩa là có thể  tạo  nên  đáp ứng miễn dịch mạnh. Điều bất lợi  quan  trọng nhất  là  nếu  người  nhận  vắc  xin đã  có  miễn  dịch  đối  với  chính vector đó thì vector không vào tế bào  được  và  do vậy vắcxin sẽ không hoặc kém hiệu quả.

vắc xin


Giới thiệu kết nối cộng đồngY KHOA LD

fanpage facebook: Công ty TNHH TM DV Linh Duyên

Youtube: Y khoa LD

Trả lời