Say nắng, say nóng là hiện tượng rất thường gặp trong mùa hè. Say nắng, say nóng có thể dẫn đến đột quỵ và nếu như người bị say nắng, say nóng không được xử trí kịp thời có thể để lại các di chứng thần kinh không hồi phục thậm chí tử vong.
Say nắng, say nóng
Say nóng là gì?
Say nóng là tình trạng tăng thân nhiệt do nhiệt độ môi trường tăng cao và/ hoặc tăng hoạt động thể lực quá mức, vượt quá khả năng điều hòa của trung khu điều nhiệt làm trung khi điều nhiệt bị rối loạn mất kiểm soát. Say nóng có thể phát triển thành say nắng (sốc nhiệt).
Say nắng là gì?
Say nắng hay còn gọi là sốc nhiệt là tình trạng tăng thân nhiệt nghiêm trọng (>40 độ C) kèm theo rối loạn hoạt động của các cơ quan như thần kinh, tuần hoàn, hô hấp do tác động của nắng nóng và/ hoặc các hoạt động thể lực quá mức. Say nắng luôn đi kèm với say nóng. Sốc nhiệt thường được chia thành 2 thể:
Sốc nhiệt kinh điển xảy ra do nhiệt độ môi trường quá cao > 40 độ C, kèm theo hoặc không kèm theo nắng gắt kéo dài liên tục.
Sốc nhiệt do gắng sức thường xảy ra ở người trẻ, khỏe mạnh, các vận động viên điền kinh gắng sức quá mức trong thi đấu và tập luyện.
Nguyên nhân
Say nắng, say nóng là hội chứng đặc biệt, xảy ra khi có đủ hai điều kiện:
- Ở trong môi trường có nhiệt độ cao trong thời gian kéo dài
- Kèm với tình trạng mất nước toàn thân nghiêm trọng.
Cơ thể con người có cơ chế điều hòa nhiệt độ giữ cho thân nhiệt ổn định ở mức 37 độ C. Việc mất nước đáng kể làm cho các cơ chế điều hòa này không hiệu quả và trung tâm điều hòa nhiệt bị rối loạn hoạt động. Cơ thể mất khả năng kiểm soát thân nhiệt.
Khi thân nhiệt tăng cao, tất cả các cơ quan điều hòa chủ yếu khác của cơ thể sẽ bị ảnh hưởng nhanh chóng. Say nắng, say nóng xảy ra khi nhiệt độ cơ thể tăng đến mức khoảng 40,5 độ C.
Dấu hiệu nhận biết
Say nóng và say nắng đều dẫn đến một tình trạng tăng thân nhiệt. Triệu chứng kinh điển là tăng thân nhiệt >40 độ C và suy chức năng thần kinh xảy ra đột ngột ở 80% các trường hợp.
Khi thân nhiệt tăng sẽ dẫn tới tăng quá trình đào thải mồ hôi làm cơ thể mất một lượng nước lớn, hiện tượng này nếu không được bù kịp thời sẽ dẫn tới hậu quả giảm khối lượng tuần hoàn gây trụy tim mạch, rối loạn chất điện giải nặng có thể gây tử vong. Một yếu tố nguy cơ nữa khi nhiệt độ cơ thể tăng cao sẽ gây rối loạn hoạt động chức năng của rất nhiều cơ quan như tim mạch, hô hấp, thần kinh…
Các dấu hiệu nhẹ ban đầu:
- Nhịp tim nhanh,
- Thở nhanh,
- Đỏ da,
- Có thể vã mồ hôi kèm theo hoa mắt, chóng mặt, đau đầu, buồn nôn.
- Ở người già các dấu hiệu thường kín đáo và không đặc hiệu ở giai đoạn sớm.
Các biểu hiện nặng hơn nếu không được xử trí kịp thời:
- Tụt huyết áp,
- Rối loạn chức năng thần kinh bao gồm thay đổi tri giác, kích động, mê sảng, lú lẫn, co giật và hôn mê.
- Thân nhiệt tăng quá cao còn gây mất điện giải nặng, rối loạn thăng bằng nội môi, xuất huyết, suy đa phủ tạng dẫn đến tử vong.
Cách xử trí
Nhanh chóng tiến hành những biện pháp sơ cứu ngay lập tức khi chưa có sự hỗ trợ của nhân viên y tế hay phương tiện y tế: Nhanh chóng tiến hành giảm thân nhiệt cho nạn nhân:
- Chuyển ngay nạn nhân vào chỗ mát, thoáng gió,
- Cởi bỏ bớt quần áo,
- Cho uống nước mát có pha muối,
- Chườm lạnh bằng khăn mát hoặc nước đá ở những vị trí có động mạch lớn đi gần ngoài da như nách, bẹn, cổ.
Việc tiến hành giúp bệnh nhân hạ nhiệt là vô cùng quan trọng và cần thiết. Bởi say nắng, say nóng nguyên nhân là do thân nhiệt tăng và mất nước.
Nếu nạn nhân hôn mê không uống được nước hoặc nôn liên tục, sốt tăng liên tục, kèm các triệu chứng đau bụng, đau ngực, khó thở thì phải nhanh chóng chuyển nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất để được bác sĩ khám và điều trị. Trong quá trình vận chuyển vẫn thường xuyên chườm mát cho nạn nhân.
Cách phòng chống
- Khi phải ra ngoài khi trời nắng nóng, cần che kín khắp cơ thể và sử dụng kem chống nắng.
- Uống đầy đủ nước khi trời nắng nóng hoặc lao động nặng dưới ánh nắng gay gắt. Có thể ống nước có pha một chút muối hoặc uống oresol, nước trái cây (tránh xa nước ngọt có ga, đồ uống năng lượng).
- Không làm việc quá lâu dưới trời nắng hoặc làm việc trong môi trường nóng bức, tránh các hoạt động thể lực quá sức.
- Nên nghỉ ngơi định kỳ sau khoảng 45 phút hay 1 tiếng làm việc liên tục ở nơi nắng nóng, nghỉ ngơi ở nơi thoáng mát từ 10 – 15 phút.
- Luôn trang bị đầy đủ các thiết bị chống nắng, chống nóng khi lao động
- Làm thoáng mát môi trường làm việc, đặc biệt ở các công xưởng, hầm, lò,…
- Khi vừa đi nắng về, cơ thể tiết ra nhiều mồ hôi, nhiệt độ cơ thể cao, nếu tắm ngay sẽ làm thay đổi thân nhiệt đột ngột gây nguy hiểm, có thể dẫn đến đột quỵ.
- Vào mùa nắng nóng, cần uống nhiều nước, ăn các loại thức ăn mát, rau củ quả chứa nhiều kali, mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát, dễ thoát mồ hôi.
- Không ngồi trong xe hơi đỗ, tắt máy trong thời tiết nắng nóng, do nhiệt độ trong xe hơi có thể tăng hơn 11 độ C chỉ trong 10 phút.